07 Kasım 2024
Hüseyin AVNÎ
Besmele, hamdele, salat ve selam…
Vehb b. Münebbih’in rivâyetine göre, Abdullah İbn-i Abbas, Ashâb’ı anlatırken, onların, dînî hususlarda zor konuştuklarını, hatta konuşamadıklarını, ama bunun, onların dilsiz olduk larından yahud konuşmayı bilmediklerinden ve bilgisizliklerinden olmadığını, aksine onların belâğet ve fesâhatta ileri seviyelerde olduklarını, ancak bunun Allah korkusuna sahip olduk larından kaynaklandığını, söyler.
Günümüzdeki yiğit müctehidlerde ise akıl almaz bir cür’et ve anlaşılmaz bir cesâret var. Her meseleye hazır fason cevabları stokta beklemektedir. İmâm Mâlik gibi dağlar misâli bü yük müctehidler, yirmi iki süâlden ikisine cevâb verebilirlerken[2] mâşaellâh “yeni müctehid ler”imiz bir süâle yirmi küsür cevâb verebilmektedirler.
Abdü’l Ğenî en-Nablûsî, “Îzâhu’d-Delâlât” isimli risâlesinde, büyük fakîh ve usûlcü İbn-i Nüceym’den, O da, bir başka âlimden naklederek şöyle diyor:
“Meseleleri hakîkati üzere anlamak iki temel esâsı bilmeye muhtâctır:
Birincisi:
Fakîhlerın bir şeyi mutlak ifâde edib kayıdlandırmaması, çoğu kez, doğru anlayış sâhibi ve usûl ile furûa (usûlden çıkarılan hükümlere) mumâresesi (alışıkanlığı) olan kimselerin an layacağı kayıdlarla kayıdlıdır. Bunları açıklamamaları, ancak, mutehassis tâlibin/ilim araya nın doğru anlamasına olan i’timâdlarındandır.
İkincisi:
Bu meseleler, manaları anlaşılabilen ictihadla alakalı meselelerdir. Onlardaki hükmü, tam olarak bilmek, ancak, üzerlerinde kuruldukları ve kendisinden çıkmış oldukları hükmü bilme ğe bağlıdır. Aksihalde, talibe, meseleler karışacak ve onlardaki yönü ve esâsı bilmemekten do layı, zihni onlarda hayrete düşecektir. Kim, anlattığımız şu iki noktayı ihmâl ederse, hataya ve yanlışa düşer.”[3]
“Mâcin Müftî”, yani her meselede ruhsatları arayıp bulmayı huy haline getiren, “her bir mezhebden mubahları alıp tam bir fâsık olan”[4] kimse Ebû Hanîfe, Ebû Yûsuf ve Muham med’e göre “sefih” (câhil ve beyinsiz) olduğundan hacredilir (fetvâ vermekten men edilir.)[5] Ya bunların ötesine geçen, yani “ ruhsat avcılığı”nı aşıp, cesâret ve cehâleti “hıyânet”e inkı lâb edenlere, sözü edilen imamlarımız ne derlerdi? Bunu merak bile etmiyorum. Zîrâ, cevabı belli….
Meselemize gelecek olursak….
İçine alkol katılan gazoz türünden içecekler helâl midir?
Hayrettin Karaman Bey’in, şu hususla alâkalı olarak neşrettiği “Gazlı İçecekler” başlıklı makalesindeki yazdıklarından bir kısmı:
(Bir:) “Dince pis olan nesne az suya veya az sıvı maddeye karıştığı zaman su ve sıvı pis olur; içilmez ve onunla dini temizlik yapılmaz. Çok suya pislik karıştığı zaman ise suyun rengi, tadı ve kokusundan biri, katışan pislik belli olacak şekilde değişmedikçe su pis olmaz. Çok su Hanefilere göre yeri köşeli ise yüzeyi 10×10 arşın, yuvarlak ise 36 arşın, derinliği ise bir karışa yakın yerdeki sudur. Arşın yaklaşık iki karıştır. Şafiîlere göre iki kulledir (büyücek küp. İki kulle su yaklaşık 200 kg. sudur), İmam Malik’e göre ise az su, içine düşen pisliğin rengi, tadı veya kokusu belli olan sudur, belli olmayan su ise çok sudur. Buradaki ölçülere göre, çok sayılan suya mesela sidik veya şarap karışsa o su pis olmaz, onunla abdest alınır ve o su –sağlığa zararı yoksa- içilebilir”.[6]
(İki:)“ ‘Çoğu sarhoş eden içeceğin azı da haramdır’ kuralına göre de baktığımızda, piyasadaki gazoz ve kolaların içilebilecek çok mikdârı sarhoş etmediğine göre bu bakımdan da bir sakıncası yoktur”.[7]
(Üç:) “….Şarap sirke olunca…. temizlenmiş olur”.[8]
(Dört:) “Bütün fıkıhçılara göre az olan haram belli miktarda çok olan helale katıldığında karışım haram olmaz. Peki buradaki çok ne kadardır?…”[9]
Diyoruz ki,
“Gazoz nevinden içeceklerin, içlerine alkol bile atılsa haram olmayacakları”nı müctehidimiz yukarıdaki ifâdelerinden de anlaşılacağı üzere, birkaç matvî (mukaddime leri/öncülleri ve netîcesi dürülen ve kısaltılan) kıyasla isbât (!) ediyor.
Daha açığı, meseleyi,
“Necaset düşen suların, ‘büyük su’ olmaları halinde, pis hale gelmeyeceği”, “Çoğu sarhoş edenin azının da haram olacağı”, dolayısıyla “çoğu sarhoş etmeyenin azı ve ço ğunun haram olmayacağı” , “Şarabın içine tuz atılmak gibi kimyevi istihalelerle sirke leşeceği”ne ve “A00z olan haram, belli miktarda çok olan helâle katıldığında, karışımın haram olmayacağı” hükümlerine kıyas ederek ictihâd ediyorlar…
Bu “kıyas”larının ve “ictihad”larının tamâmı, bir çok cihetten bâtıldır. Her birini ayrı ayrı ele alalım:
Birincisi Kıyâs:
Gazoz ve alkol karıştırılan diğer meşrubatların, içine pis bir madde düşen “büyük su”ya kıyas edilmesi doğru değildir. Zira,
“Suların pis olmak husûsu”ndaki hükmü “kolaylık” esası üzerine kurulmuştur. Çünki kıyas, su “küçük” de olsa “büyük” de olsa içine necaset düşmekle pis olacağını îcâb ettirir . Şu kadar var ki, ‘necaset hükmü’ bir takım sulardan düşürülmüştür”.[10]
Hasılı, suların temizlikte kullanılması “zarûret” veya onun yerine geçecek “hacet” sebe biyle, “genişlik esasına dayalı olarak hüküm alır”.[11]
Tâtârhâniyye Müellifi(Ö:786) şöyle diyor:
“Bunda (büyük suların necâsetle pıs hâle gelmeyeceğinde) belvâ’nın (belâ ve zahmetin-Ahterî) herkesi içine aldığından dolayı genişlik getirdiler.” [12]
Bu “suların temizliği hususunun kıyasa ters olarak vâkı’ olduğu”nu daha önce, Ebû Alî eş-Şâşî (Ö:344), “Usûlü’ş-Şâşî” ismiyle anılan kitabında [13] açıkça ifade etmiş ve şöyle demiştir:
“ ‘Kulleteyn hadîsi’ sâbit ise, başka bir şey ona kıyâs edilmez. Zîrâ o, kıyasa terstir.”
İlim erbâbı da bilir ki,
“Kıyasa ters olarak vaki olan şeye başka bir şey kıyas edilmez”[14]
İbn-i Abidin’de bir çok yerde bu ruhsatların “zarûret” esasına da yandığı zikredilmiştir.[15]
İbn-i Âbidîn, şöyle diyor:
“Dürer’de şöyle denmektedir:
O (domuz kılı), İmâm Muhammed’e göre ayakkabıcılar için kullanılma zarûreti bulundu ğundan temizdir.
Allâme Makdîsî şöyle demiştir;
Zamanımızda (insanlar veya meslek erbâbı)) ona ihtiyaç duymamaktadırlar. Yani, artık, kullanılması câiz değildir. Çünki, temiz olması hükmüne sebep olan zarûret kalmamıştır. Nûh efendi.”[16]
Bütün bunlardan anlaşılmaktadır ki, sularda olan temizlikteki esas “zarûret”tir. Bu geniş lik olmasaydı abdest, ğusül, elbiselerin yıkanması ve yerlerin temizlenmesi, -bilhassa suyun zor bulunduğu sıcak memleketlerde- neredeyse imkânsız hale gelecek, hayat yaşanamaz ola caktı. Hâlbuki bu, sözü edilen meşrubatlarda yoktur. Sözün kısası, alkollü meşrubatların bü yük sulara kıyas edilmesi, yani,
“İçine pis bir şey düşen her büyük su tadı, rengi, kokusu değişmedikçe temizdir”
“Meşrubatlardaki alkoller de büyük suya atılmış necasetlerdir”
“Öyleyse içine alkol atılan büyük tankerlerde yapılan meşrûbâtlar da temizdir” şeklin de bir kıyas yapılması batıldır. Çünki, büyük suların hükmü “alâ hilâfi’l kıyâs” ( kıyasa ters olarak ) vâkı’ olan bir hükümdür. “Gazoz içmenin meşrû’ olub olmadığı” gibi bir başka şey ona kıyas edilmez.
Nitekim, Hayreddin Bey de bir başka husûs münasebetiyle parantez arasında şöyle de mektedir:
“Burada dikkat edilmesi gereken husus dini temizliğin kimyevi (fiziki demek istiyor) temizlik olmadığı ve dinin, kolaylığı tercih ettiğidir”.
Bu ifâdesinden anlaşılıyor ki, şu suların temizliği ve bir takım dînî temizlikler, “fiziki olmayan”, yani başka bir tabirle, “kıyasa ters olan” dînî temizliklerdir.
Gazoz içmekte, ne “zarûret”, ne de onun yerine geçebilecek “hâcet” yoktur. Hatta, deni lebilir ki,“sıhhate zarar vermesi” bakımından “yasaklık” bile vardır.
Meselenin, Hanefî Mezhebi zaviyesinden kısa tahlili böyledir.
Şafiîler de şöyle demektedirler:
Bulkînî şöyle dedi:
“Şerîatte ‘kulleteyn’in göz önünde bulundurulması, ancak, taharet/ temizlik mevzûunda, bir de zayıf bir yol üzere ‘emme’de, süt suya karıştığındadır. Eğer süt, iki kulle suya karışırsa emme haramlığı olmaz. Aksi takdirde (iki kulle’den az suya karışırsa) emme haramlığı sabit olur ”.[17] Hâsılı,
Su “iki büyücek küp”ten yarım litre veya bir litre noksan olsa, içine, (Şafiilere göre belli bir mikdârda ) süt karıştırılırsa, suyun, ne rengi, ne tadı, ne de kokusu değişmez, ama, gene de haram sabit olur. Kaldı ki, onlar katında sahih olan görüşe göre, “iki kulle ve daha çok da olsa haramlık sabit olur”. Yani “suların temiz oluşu ve onlarla temizlik yapılma sının caiz oluşu” ayrı, “bu sulara haram nesne karıştırıldığında onların içilmesinin artık helal olması” ayrı. Beş büyük küpe yarım bardak şarab veya rakı, yahut votka karıştırılırsa, ne rengi ne tadı ne de kokusu değişmez. Öyleyse, artık onu o suyla içmek helal mı olur? Sübhânellah!..
İkincisi Kıyâs:
“Çoğu sarhoş edenin azı da haramdır ” yani “Çoğu sarhoş etmeyenin azı ve çoğu haram değildir ”
“Gazozların çoğu sarhoş etmez ”
“Öyleyse gazozların azı da çoğu da haram değil ”
Bu kıyas da batıldır. Çünki bu kıyasın birinci mukaddimesi olan kaide ve hüküm “mustakil olduğu” haldedir. Öyle olmasaydı,
“Çoğu sarhoş etmeyenin azı da çoğu da haram değildir”,
“İçine bir bardak veya bir şişe şarap yahud rakı katılan bir küp suyu içen sarhoş olmaz” .
“Öyleyse, bu küpten içmek de haram değildir, helaldir” dememiz lâzım gelecekti.
Keza,
“İçine beş şişe veya on şişe rakı katılan bir ‘büyük havuz’dan ‘biraz küçük’ bir suyun tamamını veya içinden bir tas suyu içmek kişiyi sarhoş etmez.”,“Öyleyse o suyun içinde o rakıyı içmek helal olur” mu diyeceksiniz?
Yani ne denilmek isteniyor? “Rakının ve şarabın susuz olanı haram ama sulu olanı helal”, öyle mi?
Üçüncüsü Kıyâs:
“Bir şarabın içine tuz atılır ve sirke haline gelirse haramken helal olur”
“Gazoz gibi içeceklerde dahi alkol değişir, sirke olur”
“Öyleyse gazozlar içine atılan alkol haramlıktan çıkar, helal olur”.
Bu kıyas da batıldır.
Hanefîlere göre, şarabın, belli usullerle sirke olması mümkin ise de, diğer alkollerde bu geçerli değildir. Zira sirke, üzüm ve benzeri meyve sularından olur. Kaldı ki, alkolün alkol lükten çıkarılması “gazlı meşrûbât”çıların işine yaramaz. Onlara alkol lâzım…
Dördüncüsü Kıyâs:
“Bütün fıkıhçılara göre az olan haram belli miktarda çok olan helale katıldığında karışım haram olmaz”
“Gazozlara katılan haram alkol, katıldığı sudan daha azdır”
“Öyleyse su ile alkol karışımı haram değildir”
Bu kıyas da batıldır ve birinci mukaddimesi icmâî (âlimlerin söz birliği ettiği) bir hüküm değildir. Çünki,
Bir: Bu hüküm, haram maddenin diğer helâl maddelere hükmen şâyi/ yaygın olmaması kaydına bağlıdır. Yani, eğer “haram madde helal unsura hükmen sirâyet etmiyorsa, her tarafına yayılmıyorsa” takdîrindedir. Bir adamın helal kazancı çok haram kazancı az olsa, he lal kısmı helal, haram kısmı da haram kalır. Mânen pis olan haram şeyler, temiz olan helalle re hükmen, karışmış olmaz. Siz, helal kısmını niyet ederek onun malından yiyebilirsiniz. Öy le olmasaydı, bir küp şarabı beş küple, hatta bir buçuk küp temiz suyla karıştırırsanız helal ol ması icab edecekti. Hatta bir bardak rakıyı iki bardak temiz suya katsanız bu helal olacaktı. Burada maddî pislik ile manevî pislik karıştırılıyor.
Öte yandan, “büyük su”yun necis/pis maddeyle “necis” olmaması “bir ucundan diğer ucuna ulaşmaması” takdirine bağlı idi. Ulaştığı farzedilirse, “küçük su” oluyordu ve pisle niyordu. Nitekim, İbn-i Hümâm’ın talebesi
Kâsim b. Kutlubuğâ şöyle dedi:
“Suyun ‘çok’ oluşu necâsetin diğer tarafa ulaşmaması esasına dayanmaktadır.”[18]
Şu ifadeden anlaşılmaktadır ki, sular karıştırılınca, onların tahareti meselesi bile şu hükmün tamamen dışındadır.
İki: Malın haram olan faizi bazı, fıkıhçılara göre helal kısmını da haram yapar.[19]
Bu içeceklerin satın alınması ve kullanılması, iç ve dış “İslâm düşmanları”nın veya on ların “yerli işbirlikçileri”nin ve “yerli ortakları”nın kasaları ve keselerinin doldurulması işin başka bir tarafı ve ayrı bir cinâyet…
Hem, şu bâtıl kıyaslara mesned yapılan meseleler, “muteber bir eser” olan “İbn-i Âbidîn”de ve “sâir mu’teberât”ın hiç birisinde bulunmasaydı, hatta, şunların hepsinde “câiz olmadığı” açık bir şekilde yer alsaydı, “alkollü de olsa gazozlar câizdir” şeklinde fetvâ verilmeyecek miydi? Elbette verilecekti. “Zarûret” ne güne duruyor?
Ve sallallahu teâlâ aleyhi ve selleme teslîmen ve’l-hamdü li’llâhi Rebbi’l-âlemîn…
————————————————-
[1] Ebû Nüaym, Hilyetü’l-Evliyâ: 1/ 400, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418
[2] Kevserî, Makâlât: 539
[3] Sh:3
[4] Kuhustânî, Câmiu’r-Rumûz:3/327, Mektebe-i İslâmiyye Kümbed Kapusı, Îrân-1981
[5] Bedruddîn el-Aynî, Şerh-i Kenz: 2/313, İdâretü’l-Kurân-Karaçi-Pâkistân, 2024
[6] İbn Âbidîn, 1984 kahraman yayınları, c,l, s, 185, 188.
[7] Aynı makâle
[8] Aynı makâle, aynı eserden: 316
[9] Aynı makâle
[10] Ekmelüddîn el-Bâbertî, el-İnâye, Fethu’l-Kadîr kenarı: 1/55. El-Matbaatü’l-Kübrâ, Bulak -Mısır: 1305
[11] Hidâye, Fethu’l-Kadîr:1/55 (metin)
[12] Allâme Âlim b. Alâ el- Ensârî ed- Dihlevî, Fetâvâ –i Tâtârhâniyye:1/171, İdâretü’l-Kur’ân, Karaçi –Pâkistân, 2. baskı, 1996
[13] Ebû Alî eş-Şâşî, Usûlü’ş-Şâşî:86 Mektebe-i İmdâdiyye- Mültân-Pâkistân
[14] Mecâmiu’l-Hakâık, şerhi Menâfiu’d-Dekâik ile:331, M. Âmire. 1307, Mecelle, küllî kâideler, 15. madde
[15] Meselâ, 1/186-187. sayfalara bakınız.
[16] İbn-i Abidîn: 1/190. Matbaa-i Âmire, 1307-Istanbul
[17] Suyûtî, El-Eşbâh ve’n-Nezâir: 304 . Matbaatu Mustafa Muhammed- Mısır. Târihsiz.
[18] İbn-i Abidin : 1/179
[19] İmâm Rabbânî, Mektûbât:1/108, 102. mektûb, bazı fıkıh kitablarından naklen. Mektûb yazdığı şahsa Câmiu’r-Rumûz’u bu maksadla gönderdiğini söylüyor.
